ZAGADKOWE POCHODZENIE KUKURYDZY

Historia kukurydzy według profesora Henryka Gąsiorowskiego z Akademii Rolniczej w Poznaniu

Pochodzenie kukurydzy jest zagadką wciąż nie w pełni wyjaśnioną. O jej pochodzenie toczy się długotrwały spór pomiędzy poszczególnymi rejonami Ameryki, a nawet Afryki i Azji. Od dawna usiłowano znaleźć przodków tego zboża, niestety działania te nie zostały zakończone pełnym sukcesem.

Kukurydzę zalicza się do grupy zbóż właściwych (cerealia), tzw. traw gruboziarnistych. Zboża należą do klasy: jednoliściennych (Monocotyledones), rodzina traw (Gramineae), podrodziny:
wiechlinowate (Poaceae).

MEKSYK 3000-3500 lat p.n.e.

Przed 40 laty w Nowym Meksyku (stan USA) odkryto resztki drobnych kolb kukurydzy w „Grocie Nietoperzowej” (Bat Cave), pochodzące sprzed 3000–3500 lat p.n.e. W następnych warstwach osadów, coraz młodszych, znaleziono dalsze resztki lepiej rozwiniętych typów kukurydzy, co dowodzi, że następowała ewolucja zarówno kolb jak i ziarniaków.

PYŁKI GATUNKU SPRZED 80 TYS LAT

Drugie odkrycie nastąpiło kilka lat później w Południowym Peru. Tam w dolinie Chicana znaleziono kolby kukurydzy w warstwach młodszych, sprzed 2600 lat p.n.e. Były to formy uprawne.
W mieście Meksyk (Mexico City), przy wierceniach pod drapacz chmur, na głębokości ponad 70 m, poniżej obecnego poziomu, natrafiono na pyłki gatunku Zea mays sprzed 80 tys. lat. Prawdopodobnie były to pyłki pochodzące z pierwotnego typu dzikiej kukurydzy.

KOLBY KUKURYDZY SPRZED 5200 LAT

Inną rewelację stanowią badania archeologiczne w dolinie Tehuacán, w pobliżu miasta Meksyk. W warstwie pochodzącej z okresu 5200 p.n.e. natrafiono na najstarsze kolby, bardzo drobne (do 25 mm długości), o kruchych osiach kolb i o ziarnie okrytym długimi plewami. Ponieważ znalezisko w dolinie Tehuacán pochodzi z epoki sprzed 5000 lat p.n.e., więc należy sądzić, że udomowienie kukurydzy razem z fasolą i dynią (amerykańskimi roślinami rodzimymi) nastąpiło znacznie wcześniej, gdzieś w okresie 10-5 tysięcy lat p.n.e. W następnych okresach, na co wskazują nieco młodsze ślady, w płycej położonych warstwach archeologicznych, nastąpił rozwój kukurydzy, od pierwotnej do coraz bardziej udoskonalonych form, przy udziale człowieka.

PRZODKOWIE KUKURYDZY

Istnieje też inna hipoteza, mianowicie drugą drogą poszukiwań pochodzenia stanowi szukanie przodków kukurydzy wśród starych roślin uprawnych. Istnieje przypuszczenie, że być może, kukurydza pochodzi od znanej meksykańskiej trawy pastewnej, występującej jako chwast w zasiewach tego zboża. Tą rośliną jest chwast spotykany w Meksyku, Gwatemali i Hondurasie, zwany teosyntą (Zea mexicana = Euchlaena luxurians = E. mexicana). Jest to najbliższy krewniak dzisiejszej kukurydzy.

Uważa się, że kukurydza to zwyrodniała postać tej trawy, powstała na drodze mutacji, utrwalona przez człowieka. Istnieje możliwość wytworzenia form uprawnych drogą krzyżowania się: znane są mieszańce obu gatunków uprawiane przez Indian, pozostających na niskim poziomie kultury rolniczej.

INNY KREWNIAK KUKURYDZY

Wchodzi w grę też jeszcze inny krewniak kukurydzy, uważany za protoplastę tej rośliny: rodzaju Tripsacum, głównie gatunek T. dactyloides, spotykany jako bylina kępowa w Meksyku i sąsiednich krajach.

Przy obecnym stanie wiedzy można stwierdzić, że dzisiejsza kukurydza stanowi efekt ewolucji na przestrzeni bardzo wielu pokoleń jako efekt doskonalenia dzikich form tej rośliny przy udziale człowieka, bądź jako skutek stopniowego uszlachetniania przez krzyżowanie się z gatunkami pokrewnymi, może np. ze wspomnianymi roślinami rodzaju Tripsacum czy Euchlaena.

Okazy kukurydzy znalezione w mogiłach indiańskich, pochodzącymi sprzed 4500 lat, odznaczają się tymi samymi właściwościami co dzisiejsza kukurydza.

Od najdawniejszych czasów kukurydza odgrywała ogromną rolę w cywilizacjach Ameryki. Uprawa jej rozciągała się od Krainy Wielkich Jezior oraz doliny Św. Wawrzyńca aż do rejonów obecnego Chile i Argentyny. Zboże to panowało w mitologii ludów tego obszaru. Kapłani w swoich obrzędach religijnych przyczyniali się do selekcji kukurydzy; dzięki nim powstawały doskonalsze formy, cechujące się też wyższą plennością. Kukurydza królowała we wszystkich dziedzinach życia ludności rodzimej, także w sztukach plastycznych.

KUKURYDZA DOTARŁA DO EUROPY

Jak wysoko i trafnie została oceniona przez przybyszów zza Oceanu dowodzi fakt, że już w 1493 r., po powrocie z pierwszej odkrywczej podróży, wprowadzono ją do Europy. Hiszpania, a szczególnie region Andaluzji, stał się wkrótce obszarem wielkich upraw kukurydzy.

Stąd przedostała się do sąsiednich krajów Europy Południowej, a potem przez Kretę na Bliski Wschód.

O postępie zwiększania jej upraw świadczy galimatias nazewniczy. We Francji zwano ją zbożem hiszpańskim, w Turcji zbożem egipskim, w Egipcie prosem syryjskim, a w Etiopii prosem morskim. Kukurydza bardzo wcześnie przedostała się też do Afryki, najpierw Portugalczycy wprowadzili ją w Angoli, nieco później była już znana w Etiopii na obszarze obecnej Afryki Południowej; stopniowo zaczęto ją uprawiać na całym kontynencie.

Drugim z kolei kontynentem na którym rozpoczęto uprawę kukurydzy stała się Azja.
Zaczęło się od Jawy, potem dotarła do Chin i na Filipiny. W Chinach już w 1578 r. ukazał się pierwszy opis przyrodniczych osobliwości kukurydzy. Powstało tam centrum różnorodności uprawy, w którym wytwarzano nowe formy tego zboża. Wytworzono tam między innymi podgatunek kukurydzy woskowej (Z. ceratina).

ETYMOLOGIA SŁOWA KUKURYDZA

Wśród naszych językoznawców panuje opinia, że słowo kukurydza wywodzi się z języka tureckiego (kukuruz). W pierwszych zapisanych tekstach w języku polskim dla kukurydzy zostało użyte określenie „pszenica turecka”; taką nazwę użył Szymon Syreński w swoim „Zielniku”, wydanym w 1613 r.

Podobną nazwę kukurydzy można odnaleźć w literaturze w języku niemieckim „tűrkischer Weizen”.

W języku angielskim najczęściej stosowana jest dla kukurydzy nazwa maize.

W końcu 1492 r. Krzysztof Kolumb w czasie wyprawy do Ameryki poznał na obszarze obecnego Haiti roślinę zwaną przez miejscowe plemię indiańskie (Araukariowe) mahiz przyjmuje się, że od tego słowa pochodzi nazwa maize, powszechnie stosowana dla kukurydzy w wielu europejskich językach. Nazwa łacińska, ochrzczona przez Linneusza – Zea mays, – wywodzi się z greckiego słowa zeia, oznaczającego ziarno lub zboże.